Wierdendorp Houwerzijl
Het wierdendorp Houwerzijl wordt verondersteld de oudste bewoonde nederzetting van de Marne en van de Ommelanden te zijn. De bewoners worden 'Houwerzielsters' genoemd. Veeteelt, jagen en vissen waren de belangrijkste bezigheden van de eerste bewoners van Houwerzijl. Later begon men ook met de teelt van landbouwgewassen. Het dorp heeft een bewogen geschiedenis en heeft in de loop der eeuwen letterlijk en figuurlijk veel stormvloeden moeten doorstaan.
Bij Houwerzijl aan de zuidkant van de Marne ging steeds meer land verloren. De ‘Lauwerszee’ breidde zich verder uit en maakte via het ‘Reitdiep’ verbinding met de rivier de ‘Hunze’. Een deel van het oude land verdronk en de bouw van een nieuwe dijk, de ‘Suterdicke’ of ‘Zuurdijk’ moest het water keren. Het achterliggende laagland werd afgewaterd via de ‘Swalve’, een slingerende waterloop waarvan de resten nog als de ‘Zwaluwertocht’ bestaan. Omstreeks 1300 slaagde men erin het grondgebied rond Houwerzijl van de dorpen ‘Vliedorp’, ‘Niekerk’ en ‘De Ewer’ opnieuw te bedijken.
Soms is wat je niet ziet net zo bijzonder als wat je wel ziet. Vliedorp bij Houwerzijl is daarvan een mooi voorbeeld. Een markant en bijzonder plekje, te bereiken langs de Houwerzijlstervaart. Alleen de twaalf zerken en wat bomen wijzen hier nog op het bestaan van een wierde.
Buurtschap ‘De Houw’
'De Houw' was vanaf de 10e eeuw een Wierdentrits op een kwelderwal op de oever van een getijdengeul die naar een kwelderbekken liep.
De naam Houwerzijl, genoemd naar het latere buurtschap ‘De Houw’ dateert uit het begin van de 14e eeuw toen aan de oostkant van het dorp een houten (keer)sluis, een ‘zijl’ in de dijk werd ingebouwd om het Houwerzijlsterdiep af te wateren via het ‘Reitdiep’ naar open getijdenwater.
Houwerzijl kwam vanaf de 16e eeuw als havenplaatsje tot bloei, voor het vervoer van landbouwproducten via het ‘Reitdiep’, ‘Winsumerdiep’ en ‘Boterdiep’ naar Groningen. Nadat de zijl tijdens de “Allerheiligenvloed” in 1570 was weggeslagen, veranderde de functie van Houwerzijl en werd de sluis in 1717 definitief buiten werking gesteld.
Het ‘Houwerzijlsterdiep’ eindigt nu in het kleine dorpshaventje en is gedempt aan de zuidkant. Het ‘Pakhoes’ aan het haventje is nog een stille getuige van de voormalige overslagplaats. Het ‘Sluismeestershuis’, ruim 300 jaar oud, is het oudste pand van het dorp en een rijksmonument.
